Klimagassar og forsterka drivhuseffekt

Vassdamp (H₂O)

Vassdamp er vatn i gassform, og kjem oftast frå vatn som fordampar frå innsjøar og hav. Vassdamp dannar skyer, og vatnet regnar tilbake på jorda. Vassdamp hindrar varmestrålinga i å forlata jordoverflata, slik at det blir varmare. Varmen fører til at endå meir vatn fordampar, slik at det blir endå varmare.

Karbondioksid (CO₂)

Karbondioksid består av karbon og oksygen, og finst naturleg rundt oss. Denne gassen blir danna når noko rotnar, når levande organismar omdannar næring til energi og i vulkanar. Karbondioksid blir òg frigjort ved forbrenning av fossilt brensel, som til dømes kol og olje, og er den viktigaste årsaka til forsterka drivhuseffekt og menneskeskapt global oppvarming.

I 2019 kom 84 prosent av norske klimagassutslepp frå karbondioksid. I perioden 1990–2019 har norske utslepp av karbondioksid auka med 19 prosent.

Metan (CH₄)

Metan består av karbon og hydrogen, og blir vanlegvis blir frigjort frå våtmarker, risdyrking, husdyrhald, bruk av naturgass og kolgruvedrift. Metan fangar opp mykje varme i atmosfæren, og forskarar reknar metan som den nest viktigaste av klimagassane som medverkar til menneskeskapt global oppvarming.

Jordbruk og husdyrhald står for 57 prosent av dei norske metanutsleppa. Nedbryting av organisk avfall på avfallsdeponi, samt utvinning av olje og gass er òg viktige kjelder til norske metanutslepp.

I 2019 kom 9 prosent av norske klimagassutslepp frå metan. I perioden 1990–2019 har norske utslepp av metan blitt redusert med 25 prosent.

Lystgass (N₂O)

Lystgass er ein naturleg del av nitrogenkrinsløpet. Lystgass blir danna av bakteriar i jorda og i havet, og blir i tillegg sluppe ut av nokre typar fabrikkar, kraftverk og frå plantegjødsel. Lystgassen skadar det beskyttande ozonlaget, og er ein viktig drivhusgass.

I Noreg kjem mesteparten av lystgassutsleppa frå produksjon og bruk av naturleg husdyrgjødsel og nitrogenhaldig kunstgjødsel.

I 2019 kom 4,7 prosent av norske klimagassutslepp frå lystgass. I perioden 1990–2019 har norske utslepp av lystgass blitt redusert med 42 prosent.

Fluorhaldige gassar

Fluorhaldige gassar (F-gassar) har blitt brukt i kjøleskap og kuldeanlegg, som rensemiddel og i isolasjonsskum. Desse gassane er kraftige klimagassar, og i tillegg skadar dei ozonlaget. Bruken av fluorhaldige gassar har blitt kraftig redusert gjennom eit internasjonalt samarbeid.

Tidlegare var det tidlegare relativt store utslepp av fluorhaldige gassar frå norsk industri, men i dag er kuldeanlegg den største kjelda.

I 2019 kom 2,7 prosent av norske klimagassutslepp frå fluorhaldige gassar. I perioden 1990–2019 har norske utslepp av lystgass blitt redusert med 81 prosent.

Ozon (O₃)

Ozon blokkerer for stråling frå sola, og beskytter oss mot dei farlege UV-strålene. Ozonlaget skal væra høgt oppe i atmosfæren, der flya flyg, men på grunn av forbrenning av fossilt brennstoff i kjøretøy og fabrikkar, har det blitt danna bakkenært ozon, som òg fungerer som klimagass.